Co potrafi, a czego nie potrafi AI?
Choć sztuczna inteligencja potrafi robić rzeczy, które jeszcze dekadę temu wydawały się niemożliwe, ma ona swoje wyraźne ograniczenia. Zrozumienie tych ograniczeń jest kluczowe, aby realistycznie oceniać możliwości AI i skutecznie z niej korzystać bez rozczarowań czy niepotrzebnych obaw.
Wyobraź sobie AI jak bardzo zdolnego, ale specyficznego asystenta – świetnego w pewnych zadaniach, ale zupełnie nieprzydatnego w innych. Przyjrzyjmy się bliżej tym ograniczeniom.
Brak prawdziwego rozumienia
Choć modele AI, takie jak ChatGPT czy Claude, sprawiają wrażenie, że rozumieją o czym rozmawiają, w rzeczywistości nie posiadają ludzkiego rozumienia. To, co widzimy, to wyrafinowana imitacja rozumienia oparta na wzorcach statystycznych.
Wyobraź sobie papugę, która potrafi powtarzać całe zdania i nawet odpowiadać na pytania w sposób, który brzmi sensownie. Papuga nie rozumie znaczenia wypowiadanych słów – po prostu nauczyła się, jakie dźwięki wywołują konkretne reakcje. AI działa podobnie, choć na znacznie bardziej zaawansowanym poziomie.
Ta różnica staje się widoczna, gdy AI generuje przekonująco brzmiące, ale całkowicie nieprawdziwe informacje, tzw. "halucynacje". AI może z pełnym przekonaniem stwierdzić, że Napoleon Bonaparte był prezydentem Stanów Zjednoczonych.
Data odcięcia wiedzy
Modele AI są trenowane na danych dostępnych do określonego momentu – tzw. daty odcięcia (cutoff date). Oznacza to, że nie znają faktów, wydarzeń, odkryć czy trendów, które pojawiły się po tej dacie.
To trochę jak rozmawiać z kimś, kto spędził ostatnie kilka lat w izolatce bez dostępu do mediów. Taka osoba nie będzie wiedziała o najnowszych filmach, wydarzeniach sportowych czy politycznych, ani o nowych technologiach, które pojawiły się w międzyczasie.
Dlatego AI nie jest dobrym źródłem informacji o bardzo aktualnych wydarzeniach. Pytanie o "wyniki ostatnich wyborów" czy "najnowszy film Marvela" może prowadzić do nieaktualnych lub całkowicie wymyślonych odpowiedzi, chyba że model został zaktualizowany lub ma dostęp do internetu.
Na co szczególnie uważać?
"Halucynacje" AI
Jednym z najpoważniejszych ograniczeń współczesnych modeli AI jest ich tendencja do "halucynacji" – generowania informacji, które wydają się prawdziwe i wiarygodne, ale są całkowicie zmyślone.
To jak dorosły odpowiadający na trudne pytanie dziecka – kiedy nie zna odpowiedzi, ale nie chce się do tego przyznać, więc wymyśla coś przekonującego. Różnica polega na tym, że AI nie "wie", że nie wie – po prostu generuje najbardziej prawdopodobną odpowiedź na podstawie wzorców, które rozpoznała.
Przykłady halucynacji AI:
- Wymyślanie nieistniejących artykułów naukowych, książek czy autorów
- Tworzenie fikcyjnych stron internetowych czy numerów telefonów
- Podawanie błędnych dat, statystyk czy definicji, które brzmią wiarygodnie
- Przypisywanie cytatów niewłaściwym osobom
Co gorsza, AI często podaje te nieprawdziwe informacje z dużą pewnością siebie, bez żadnych sygnałów ostrzegawczych.
Powielanie uprzedzeń i błędów
AI uczy się na danych stworzonych przez ludzi – ze wszystkimi zawartymi w nich uprzedzeniami, stereotypami i błędami. To trochę jak dziecko, które dorasta w środowisku pełnym uprzedzeń – istnieje duże prawdopodobieństwo, że przejmie te same poglądy.
Modele AI trenowane na internecie mogą powielać rasistowskie, seksistowskie czy inne szkodliwe poglądy, które są obecne w danych treningowych. Choć twórcy AI starają się eliminować takie problemy przez specjalne metody treningu i filtry, wyzwanie to pozostaje aktualne.
Przykładowo, AI może faworyzować pewne grupy w rekomendacjach zawodowych, utrwalać stereotypy w generowanych obrazach lub przedstawiać stronnicze perspektywy na kontrowersyjne tematy.
Nieprzejrzystość działania ("czarna skrzynka")
Nowoczesne modele AI, szczególnie duże modele językowe, działają jak "czarne skrzynki" – znamy dane wejściowe i wyjściowe, ale trudno zrozumieć, w jaki dokładnie sposób model dochodzi do konkretnych wniosków.
To jak pytanie eksperta o opinię, ale bez możliwości poproszenia go o wyjaśnienie toku rozumowania. Ekspert podaje odpowiedź, możemy ją przyjąć lub odrzucić, ale nie wiemy, jakie dokładnie czynniki wpłynęły na jego osąd.
Ta nieprzejrzystość staje się problematyczna, gdy AI podejmuje lub sugeruje decyzje w obszarach wrażliwych, jak diagnostyka medyczna, kredytowanie czy procesy rekrutacyjne. Jak możemy zaufać decyzji, której podstaw nie rozumiemy?
Najczęstsze błędy podczas korzystania z AI
Znając ograniczenia AI, możemy uniknąć typowych błędów, które popełniają początkujący użytkownicy:
Brak weryfikacji informacji
Jednym z najpoważniejszych błędów jest bezkrytyczne przyjmowanie wszystkiego, co generuje AI, jako faktu. Ze względu na "halucynacje" AI, informacje – szczególnie te specjalistyczne, niszowe lub kontrowersyjne – powinny być weryfikowane w wiarygodnych źródłach.
Wyobraź sobie, że rozmawiasz z osobą, która czasami mówi z przekonaniem o rzeczach, których nie jest pewna. Nie przyjąłbyś wszystkiego bez sprawdzenia – podobnie powinno być z AI.
Rozwiązanie: Traktuj odpowiedzi AI jako punkt wyjścia, nie ostateczną prawdę. Weryfikuj fakty, statystyki i twierdzenia w niezależnych, wiarygodnych źródłach.
Nieprecyzyjne formułowanie pytań
AI nie czyta w naszych myślach – odpowiada na to, co napisaliśmy, nie na to, co mieliśmy na myśli. Ogólne, nieprecyzyjne pytania prowadzą do ogólnych, mało przydatnych odpowiedzi.
To jak pytanie sprzedawcy w sklepie elektronicznym "Jaki laptop jest najlepszy?" zamiast "Jaki laptop do 3000 zł będzie najlepszy do edycji zdjęć i okazjonalnego montażu wideo?"
Rozwiązanie: Formułuj konkretne pytania, dodając kontekst i precyzując swoje oczekiwania. Zamiast "Jak zostać programistą?", zapytaj "Jakie 3 kluczowe umiejętności powinienem rozwinąć jako początkujący, aby nauczyć się programowania w Pythonie w ciągu 3 miesięcy?"
Ignorowanie kontekstu
AI odpowiada na podstawie dostarczonego kontekstu. Bez odpowiednich informacji o twojej sytuacji, potrzebach czy ograniczeniach, nie może udzielić adekwatnej odpowiedzi.
To jak pytanie doradcy finansowego "Jak najlepiej zainwestować pieniądze?" bez informacji o swoim wieku, sytuacji finansowej, celach i tolerancji ryzyka.
Rozwiązanie: Dostarcz istotne informacje kontekstowe. Na przykład: "Jestem 30-letnim freelancerem z nieregularnym dochodem około 8000 zł miesięcznie, mieszkam w dużym mieście i szukam sposobów na oszczędzanie, które pozwolą mi zgromadzić kapitał na wkład własny do mieszkania w ciągu 3 lat."
Traktowanie AI jak wyszukiwarki
Standardowe modele AI nie mają dostępu do internetu w czasie rzeczywistym (chyba że zostały w to specjalnie wyposażone). Nie mogą więc podawać aktualnych informacji, takich jak pogoda, kursy walut czy najnowsze wiadomości.
To jak pytanie bibliotekarza o jutrzejszą pogodę – nawet najbardziej kompetentny bibliotekarz zna tylko to, co znajduje się w jego księgozbiorze.
Rozwiązanie: Używaj AI do zadań, które nie wymagają bardzo aktualnych danych. Dla bieżących informacji korzystaj z wyszukiwarek internetowych lub dedykowanych aplikacji takich jak Perplexity.
Jak mądrze korzystać z AI?
Znając ograniczenia AI, możemy wypracować podejście, które pozwoli nam czerpać korzyści z tej technologii, jednocześnie minimalizując potencjalne problemy:
Zachowaj krytyczne myślenie
Nie wyłączaj swojego krytycznego myślenia tylko dlatego, że odpowiedzi udziela AI. Oceniaj wiarygodność i przydatność otrzymanych informacji tak samo, jak robiłbyś to w przypadku ludzkiego rozmówcy.
Zadawaj sobie pytania: Czy to ma sens? Czy to jest zgodne z moją wiedzą i doświadczeniem? Czy potrzebuję zweryfikować te informacje?
Traktuj AI jako narzędzie, nie wyrocznię
AI jest narzędziem, które ma Ci pomóc – nie zastąpić Twoje myślenie czy ocenę sytuacji. Ostateczna decyzja i odpowiedzialność zawsze spoczywa na Tobie.
Pomyśl o AI jak o doradcy, który może dostarczyć Ci cennych przemyśleń i perspektyw, ale nie powinien samodzielnie decydować o ważnych sprawach w Twoim życiu.
Iteruj i doprecyzowuj
Rozmowa z AI to proces iteracyjny. Jeśli pierwsza odpowiedź nie jest satysfakcjonująca, dopytuj, uściślaj i kieruj rozmowę w stronę, która jest dla Ciebie najbardziej wartościowa.
Nie bój się mówić "To nie jest dokładnie to, o co pytałem" lub "Potrzebuję bardziej szczegółowej odpowiedzi na temat X".
Łącz AI z innymi źródłami
Najlepsze rezultaty osiągniesz, łącząc AI z innymi źródłami informacji i narzędziami. Używaj AI do generowania pomysłów, strukturyzowania myśli czy szybkiego podsumowania, ale sięgaj też po specjalistyczne źródła, wyszukiwarki i narzędzia eksperckie.
AI jest świetnym punktem startowym, ale rzadko powinna być jedynym źródłem, na którym się opierasz.
Sztuczna inteligencja to potężne narzędzie, które może znacząco zwiększyć naszą produktywność i kreatywność. Jednak jak każde narzędzie, ma swoje ograniczenia i wymaga odpowiedniego podejścia.
Pamiętając o "halucynacjach", braku aktualnej wiedzy, potencjalnych uprzedzeniach i innych ograniczeniach AI, możemy korzystać z tej technologii w sposób świadomy i efektywny.
Najważniejsza zasada: zachowaj własne krytyczne myślenie. AI może być świetnym asystentem, ale ostateczna odpowiedzialność za weryfikację informacji i podejmowanie decyzji zawsze spoczywa na Tobie.
W kolejnym materiale znajdziesz informację jak weryfikować dane